Stres, Latince "estrictia" kelimesinden gelmektedir. 17. yüzyılda felaket, bela, musibet, dert, keder, elem gibi anlamlarda kullanılmıştır. 18 ve 19. Yüzyıllarda ise, kavramın anlamı değişmiş ve güç, baskı, zor gibi anlamlarda objelere, kişiye, organlara ve ruhsal yapıya yönelik olarak kullanılmıştır. Buna bağlı olarak da stres, nesne ve kişinin bu tür güçlerin etkisi ile biçiminin bozulmasına, çarpıtılmasına karşı bir direnç anlamında kullanılmaya başlamıştır.
Selye, stres konusuyla ilgilenen öncü bilim adamlarındandır ve stresi, "vücuda yüklenilen herhangi bir özel olamayan isteme karşı, vücudun tepkisi" olarak tanımlamaktadır. Cüceloğlu’na göre ise, stres, "bireyin fizik ve sosyal çevredeki uyumsuz koşullar nedeniyle, bedensel ve psikolojik sınırlarının ötesinde harcadığı gayrettir.”
Stres, günlük yaşamın vazgeçilmez bir parçasıdır. Günümüzde yaşam giderek karmaşıklaşmakta ve karşılaşılan stresle baş etmek neredeyse imkansız hale gelmektedir. İnsanlar sürekli birbirleriyle ve çevreyle etkileşim halinde olduğundan stresi önlemek mümkün değildir. Stres, kişisel farklılıklar ve psikolojik süreçlerin çevresel etkenlere uyum sağlama davranışı olup baskı yaratan herhangi bir çevresel etkenin kişiye yansıması sonucu ortaya çıkar. Daha açık olmak gerekirse, kişinin çevreyle etkileşime girmesi sonucu fiziksel ya da psikolojik uyum halinin bozulmasıyla meydana gelen her türlü gerilim ve gerginliktir. Çevresel etkilerden meydana gelen stres, sonuç olarak da gündelik yaşam değişiklikleri yaratabilir. Stres etkenini ortadan kaldırmak mümkün olmadığından kişilerin stresle baş etmesi ve bunun üstesinden gelmesi gerekmektedir.
Stres çok yönlü bir durum olduğu için, stres yaratan durumlarda ortaya çıkan duyguları fark edip kontrol altına almak zor olabilir. Stresi tanıma, duyguları yönetmeyi öğrenme ve buna göre davranışlar geliştirme kişisel olarak stresle baş etmede çok önemlidir.
Stresi Anlamak
Distres/stres termometreleri stresi tanıma ve anlama konusunda aktif olarak hem kliniklerde kullanılmak da hem de kişisel olarak uygulanabilmektedir. Stres termometreleri Janette McAfee tarafından geliştirilmiştir. Bireyin stres seviyesini ve rahatlama yollarını görsel olarak sergilemeye yarar. Özellikle kanser hastalarında aktif olarak kullanılmakta olan termometrelerin işlevselliğini gösteren pek çok araştırma vardır. Termometreler kişinin ihtiyacına göre farklı şekillerde oluşturulabilen ölçeklerdir. Son yıllarda vücut ısısı ve bazı hormonal değerli ölçen termometreler de yapılmış hatta internet üzerinden satışa sunularak kişilerin bireysel kullanımına açılmıştır. Bu yazıda termometre ölçekler üzerinden ilerleyeceğim. En sık kullanılan termometrelerde, termometrenin bir kenarında stres yaratan olaylar bir kenarındaysa rahatlama yöntemleri yazar. Stres seviyesi düşük, orta, yüksek olarak derecelendirilir. Diğer kenarda rahatlama yollarının yanı sıra stres kaynağını anlayabilmek adına stres verebilecek olayların yer aldığı termometreler de mevcuttur.
Örneğin National Comprehensive Cancer Network tarafından kullanılan termometrelerin 3.2012 versiyonunda, sol tarafta düşükten yükseğe stres seviyesi değerlendirilirken termometrenin sağ tarafında kategorize edilmiş alanlar yer alır. Pratik problemler, aile problemleri, duygusal problemler, manevi problemler, fiziksel problemler ve diğer problemler olarak ayrılan ana başlıkların her birinin altında stres yaratma ihtimali olan olaylara yer verilmiş ve kişinin her olayı evet ya da hayır olarak işaretlemesi beklenmiştir. Aile başlığı altında, çocuklarla ilgili problemler, eş ile ilgili problemler, çocuk sahibi olma olasılığı, aile sağlığı problemleri gibi maddeler yer alır. Her alt başlıkta kapsayıcı ve çok yönlü maddeler vardır. İlk olarak son bir hafta içindeki stres seviyenizi sol taraftaki ölçeğe göre 1 ile 10 arasında puanlamanız istenir. Sonrasında sağ taraftaki olaylardan son bir hafta içinde yaşadıklarınız evet olacak şekilde işaretleme yaparsınız. Bu iki adımın sonunda stres seviyenizin hangi olaylar sonucunda hangi seviyede olduğunu gözlemleyebilirsiniz.
Başka bir distres termometresi örneğinde sol tarafta stres seviyenizi düşükten yükseğe doğru ölçeklendirirsiniz. Sağ tarafta ise rahatlama ve stresle baş etme yöntemleriniz bulunur. Örneğin stres seviyeniz düşükken, baş etme yönteminiz sevdiğiniz bir şarkıyı dinlemek yer alırken, yüksek seviyede strese sahip olduğunuzda baş etme yöntemi olarak profesyonel bir destek al, doktorunla/danışmanınla görüş gibi seçenekler yer alabilir.
Stresimizi bir ölçek yardımıyla gözlemleyebilmek, öz farkındalığımızı arttıracak kendi duygularımızı ve düşüncelerimizi somut olarak görmemizi sağlayacaktır. Stres yönetiminin ilk adımı stresi ve nedenlerini saptayıp anlayabilmektir. Kendi yaşam olaylarınıza göre düzenleyerek kendi termometrenizi yapabilir ve özellikle stresinizin arttığını düşündüğünüz dönemlerde hangi olayların buna sebep olduğunu daha kolay saptayabilirsiniz.
Stres çevreyle etkileşimden kaynaklandığı için günlük yaşamda kaçınılması imkansızdır. Bu sebeple insanlar baş etmeyi ve yönetmeyi öğrenmek zorundadır. Stres ile baş etmenin ilk adımı stresi anlamaktır. Stres termometreleri stresi anlama kısmında bize yardımcı olur.
